Lucie Vriesema, adviseur duurzame inzetbaarheid: ‘Heb aandacht. Niet alleen bij problemen’

In hun advies roept de RVS op tot een sociaal-culturele verandering, waarbij we op de rem moeten trappen en aan een meer ontspannen samenleving moeten werken.

De signalen zijn alarmerend. “Steeds meer jongeren worstelen met prestatiedruk, werkenden vallen uit met burn-outklachten en bijna de helft van de volwassenen heeft ooit een psychische aandoening gehad,” aldus de RVS.

De hypernerveuze samenleving kenmerkt zich door een doorgeslagen nadruk op productiviteit. Mensen moeten zo efficiënt mogelijk werken, wat veel stress oplevert en de mentale gezondheid onder druk zet. Binnen organisaties zag de Raad dat stress op de werkvloer of een burn-out niet noodzakelijkerwijs ontstaat door het harde werken zelf, maar de noodzaak om voortdurend productief te zijn zonder uitzicht op rust. In de afgelopen tien jaar is uitval door psychische klachten, overspannenheid of burn-out gestegen van 5,7% (2015) naar 8,2% (2024).

Wij spraken met Lucie Vriesema, adviseur duurzame inzetbaarheid en vitaliteit, en docent van de training Aan de slag met duurzame inzetbaarheid bij HR Academy, over hoe deze hypernerveuze samenleving zich uit op de werkvloer en wat HR-professionals kunnen doen om ontspanning en vitaliteit te bevorderen en het advies van de RVS te implementeren.

Hoe uit een hypernerveuze samenleving zich op de werkvloer?

Zoveel zaken vragen tegenwoordig je aandacht stelt Vriesema. “Je hebt een gezin, misschien ben je wel mantelzorger, je wil ook nog met je vrienden wat leuks doen, eigenlijk ook nog sporten, en een leuke hobby erop nahouden.” Op het moment dat je ergens mee bezig bent, ben je in gedachten al met het volgende bezig. Hierdoor leef je in de toekomst in plaats van in het heden.

“Je staat de hele dag ‘aan’. Behalve als je slaapt. Op voorwaarde dat je goed slaapt.” Want slaapproblematiek is een groot probleem in onze samenleving, benadrukt ze. “We zijn als mensen aan de ene kant geprogrammeerd om weg te rennen en te vluchten. En aan de andere kant hebben we ontspanning nodig ’to rest and digest’,” legt ze uit. “Doordat onze maatschappij is ingericht op dat eerste, is er nauwelijks nog ruimte om te ontspannen, waardoor je lichaam in disbalans raakt en we veel stress ervaren.”

Volgens de site De Werkpsycholoog kan een teveel aan stress leiden tot een slechte nachtrust. Mensen met slaapproblemen ontwikkelen vervolgens vaker mentale klachten. Zonder voldoende slaap is het bovendien moeilijker om emoties goed te verwerken en stress te reguleren. Zo ontstaat een vicieuze cirkel.

Op de werkvloer uit zich dit in schrijnende cijfers: 1 op de 5 mensen kampen met burn-outklachten. Bovendien is het not done geworden om te ontspannen. “Tegenwoordig is het de norm om veel koffie te drinken, weinig te slapen en vooral door te buffelen. Maar daar is ons lichaam helemaal niet op gebouwd. We zijn geen machines.”

Wat zijn de eerste signalen dat een organisatiecultuur bijdraagt aan stress of uitval?

Vaak kijken werkgevers naar het verzuimcijfer, maar dan is het natuurlijk eigenlijk al te laat. Vriesema spreekt over de zogenaamde rode en oranje vlaggen: signalen dat medewerkers overbelast zijn. Dit hoeft niet alleen in de vorm van verzuimcijfers, maar ook in subtielere gedragingen, zoals vaak te laat komen of prikkelbaar gedrag.

Daarom is het belangrijk om regelmatig een meting te doen, bijvoorbeeld via een vragenlijst psychosociale arbeidsbelasting of een PMO. Zo steek je de thermometer in de organisatie en zie je wat goed gaat en waar knelpunten liggen. “Dan kun je gericht aan de slag.”

Ook op teamniveau of één-op-één is het belangrijk dat leidinggevenden aandacht hebben voor hoe het echt met hun mensen gaat. Niet alleen bij problemen, maar ook bij medewerkers die al jaren goed functioneren: wat is hun geheime recept? Hoe blijven zij in balans?

Een goede vertrouwensband helpt om sneller tot de kern van de problematiek te komen en handreikingen te bieden, zoals coaching of trainingen in mentale veerkracht.

Wat zijn effectieve manieren om stress en werkdruk binnen organisaties aan te pakken?

“Ten eerste is het belangrijk om te onderzoeken waar die werkdruk precies vandaan komt,” zo stelt Vriesema. “Is het vanuit de werkgever, is het vanuit de medewerker of is het een combinatie van beide?”

Ook hierbij spelen onderzoeken en vragenlijsten een belangrijke rol. Er is wel een valkuil, waarschuwt Vriesema: dat het mooie rapport in de la verdwijnt. “Dus als je er geen opvolging aan kunt geven in de vorm van communicatie en interventies waar budget voor nodig is, begin dan überhaupt niet met een vragenlijst. Als je er niets mee doet, dan creëer je wantrouwen binnen de organisatie. Wees dus transparant over de uitkomsten en geef terugkoppeling: al is het in een kort overzicht met de belangrijkste punten en vervolgstappen.”

Aan de slag met duurzame inzetbaarheid

Je weet dat duurzame inzetbaarheid belangrijk is, maar hoe maak je het concreet? In deze training ontwikkel je een helder en haalbaar inzetbaarheidsbeleid. Met praktische handvatten, feedback en begeleiding ontwikkel je een aanpak die past bij jouw organisatie. Je leert je hoe je draagvlak kunt creëren en het beleid succesvol kunt implementeren.

Meer info

Een langetermijnvisie is daarnaast belangrijk. Wanneer je als organisatie echt iets wil veranderen om stress en uitval tegen te gaan, moet je tijd en geld investeren. “Mensen denken vaak vooral aan de korte termijn, zowel in werk als in de samenleving. We investeren liever in directe resultaten dan in duurzame gezondheid. Maar als je kijkt naar de cijfers, loont investeren in vitaliteit juist enorm.”

In haar training werkt Vriesema met een cyclus van drie jaar, waarin organisaties meten, evalueren en bijsturen. “Dan kun je structurele cultuurverandering bouwen, verzuim tegengaan en de vitaliteit van je medewerkers verbeteren.”

Om stress effectief aan te pakken is het noodzakelijk om zowel vroegtijdig signalen te herkennen als structureel te investeren in preventie en begeleiding. Dit vraagt om een combinatie van organisatiebrede metingen, individuele gesprekken en een cultuur waarin medewerkers zich veilig voelen om problemen te delen. Alleen zo ontstaat een duurzame aanpak waarin stress niet pas zichtbaar wordt bij verzuim, maar op een veel eerder moment kan worden aangepakt.

Wat kun je als organisatie doen om meer ontspanning op de werkvloer te creëren?

Ontspanning is belangrijk om meer werkplezier te genereren en uitval te voorkomen. Soms worden ontspanningsactiviteiten aangeboden, maar vaak bereiken die niet de medewerkers die het het meest nodig hebben aldus Vriesema. “Je kunt vitaliteitsinitiatieven opzetten, maar de mensen die het echt nodig hebben, hebben daar vaak niet zo’n zin in. Door persoonlijke gesprekken te voeren kun je uitzoeken hoe je de juiste mensen bereikt.”

Vriesema pleit voor een bottom-up aanpak: vraag wat de behoeften zijn van medewerkers. Stuur een vragenlijst uit of houd groepssessies waarin mensen aangeven wat ze willen: een tafeltennistafel, stoelmassage, of een rustige ruimte in de kantine. Maar ook wensen die dieper gaan, zoals coaching of loopbaanbegeleiding. “Het is duurzamer om het hele jaar door te kijken welke initiatieven van belang zijn voor medewerkers, niet alleen bijvoorbeeld in een vitaliteitsweek.”

Het belangrijkste is dus om na te gaan bij de medewerkers zelf waar de behoefte ligt, benadrukt Vriesema. “Anders wordt het weer een HR-feestje of iets dat door management wordt opgelegd.”

Waar moeten we op letten en hoe bouwen we samen een meer ontspannen samenleving?

De RVS stelt dat we ook in onze vrije tijd het gevoel hebben dat we druk zijn. In de tijd dat je ontspant, proberen mensen nog steeds productief te zijn. Denk aan een wandeling maken en ondertussen met iemand bellen of een podcast luisteren. Daarnaast dringt de ontsporing van de productieve tijd door in het leven buiten je werk, legt de RVS uit.

“Je hebt twee soorten ontspanning: passieve ontspanning en actieve ontspanning,” legt Vriesema uit. Actieve ontspanning is bijvoorbeeld fietsen of sporten of naar een festival gaan. En dan heb je passieve ontspanning, dat is dan bijvoorbeeld lezen, rustige yoga doen, meditatie, en ademhalingsoefeningen.

In deze nerveuze maatschappij, zo stelt Vriesema, zijn we vooral gericht op de actieve ontspanning en verwaarlozen we de passieve ontspanning. “We denken dat we goed ontspannen, maar vaak laden we niet echt op. Daarom is het belangrijk om te ontspannen zonder te veel prikkels.”

Nog even terug naar de hypernerveuze samenleving, die gericht is op het individu. Hoe kun je dit sentiment temperen op de werkvloer?

In de huidige samenleving ligt de focus sterk op het individu: op wat jij kunt doen om met stress om te gaan. Maar veel problemen zijn juist collectief, zo stelt Vriesema. “We hebben natuurlijk nu een aantal decennia ons genavelstaard op onszelf. We zijn vooral bezig met onszelf en onze eigen problematiek. En als je kijkt wat daar de uitkomst van is, dan denk ik dat het niet heel fraai is. Daarnaast vinden we dat we alles zelf moeten oplossen. Het probleem is dat we geen solitaire tijgers zijn, maar kuddedieren. Voor de menselijke soort is het niet natuurlijk dat je alles in je eentje moet doen.”

Vriesema geeft als een van de oplossingen om samen verantwoordelijkheid te nemen, waardoor vaak al de helft van de stress verdwijnt. Het is in organisaties belangrijk om samen te kijken hoe je bepaalde problemen kunt tackelen, zodat medewerkers het gevoel hebben dat ze er niet alleen voor staan. “Samen, met meerdere ‘hersenpannen’ en meerdere perspectieven, kom je sneller tot een oplossing en ligt er minder druk op het individu.”

LEES en LUISTER OOK: HR Podcast afl. 123 – Adviseur Duurzame inzetbaarheid Lucie Vriesema: ‘Inzetbaarheid is geen workshop, maar een cultuur’

LEES OOK: 4-daagse werkweek bij Nmbrs al sinds 2022: ‘We moeten stoppen met opbranden werknemers’