Aan de pioniers, diegenen die het aandurven om voorop te lopen in deze ontdekking, wordt een duidelijke boodschap verkondigd: Leg de verantwoordelijkheid terug bij de professional. De gedachte hierachter is dat het geven van ruimte en zeggenschap vanzelf leidt tot goede dingen. Echter, om dit succesvol te maken, dient onder andere de professionaliteit opnieuw beoordeeld te worden.

Dit inzicht over de herbeoordeling van professionaliteit kwam naar voren tijdens de begeleiding van een ouderenzorginstantie en haar behandelaars (fysiotherapeuten, artsen, etc.). In het traject richting zelforganisatie werd, terecht, uitgegaan van professionaliteit. Toen dat traject niet goed van de grond kwam, is er een medisch specialist van buitenaf bij betrokken. Op dat moment werd duidelijk dat de kennis van de professionals niet up-to-date was. Achterstallig onderhoud op de professionaliteit maakte dat het geven van ruimte en zeggenschap -logischerwijs- niet leidde tot vooruitgang van de organisatie. Toch zien we dit professionaliteitshiaat terug in veel verandertrajecten. De discussie ‘wat verstaan we onder professioneel gedrag’ is een zeer waardevolle en noodzakelijke binnen organisaties. Wij zien hierin een groot verbeterpotentieel.

Wakker maken

Het is niet vreemd dat de professionaliteit niet altijd up-to-date is. Met name systemen en protocollen binnen de organisatie hebben professionals afhankelijk gemaakt; niet meer wakker. Je kunt er niet zonder meer van uitgaan dat zij hun vak nog voldoende verstaan zodra zij meer autonomie krijgen. Eventuele tekortkomingen die normaal onder de oppervlakte bleven omdat deze werden opgevangen door het systeem, komen naar boven omdat er geen correctie op is. De professional moet weer wakker worden gemaakt.

Het krijgen van meer autonomie vraagt iets van de professional zelf, namelijk het nemen van eigenaarschap op de eigen professionaliteit. Of er nog wordt voldaan aan de professionele norm, is geen check van manager tot professional, maar één van de professionals onderling. Professionals kunnen het beste met elkáár beoordelen of ze nog voldoende notie hebben op het vak. Zij zitten immers het dichtst op het vuur.

Collegiale toetsing

De professionele norm kan binnen én buiten de eigen organisatie worden getoetst; team overschrijdend. Gelukkig zijn er bij professionals vaak veel mogelijkheden om vanuit een beroepsgroep en vanuit professionals onderling deze collegiale toetsing mogelijk te maken. Het is dan van belang deze systemen te borgen en als basisvoorwaarde te zien voor de borging en continue doorontwikkeling van professionaliteit in zelforganiserende teams. Zo kan er getoetst worden aan professionals die hetzelfde vak uitoefenen in andere organisaties.

De rol van de manager is om hierin te faciliteren. Om de mogelijkheid, tijd en ruimte te creëren voor de professionals om met elkaar in gesprek te gaan over bepaalde thema’s en vraagstukken en tot eventuele oplossingen te komen buiten de eigen (tunnel)visie. Managers moeten professionals in staat stellen hun professionaliteit op peil te houden of te brengen, maar zij moeten vooral niet op de de stoel van de professional gaan zitten. Het is immers hun vak niet!

Checken, borgen en continu verbeteren van professionaliteit; daar kom je verder mee als je met principes van zelforganisatie/anders organiseren gaat beginnen.