Want welk kantoor heeft nog een koffiejuffrouw, die zoals juffrouw Jannie in Jiskefet langs de bureaus gaat? De administratief medewerker, de facilitair medewerker en de secretarieel medewerker, die bestaan nog wel. Voor even. De ongenadige trends van digitalisering en robotisering gaan deze functies veranderen. De meeste administratief medewerkers worden geautomatiseerd. De facilitair medewerker wordt een robot en de secretarieel medewerker wordt een app. Wat te doen?

Verandering van werk is van alle tijden. De erudiete Oostenrijkse econoom Schumpeter bestudeerde dit fenomeen al in de jaren 30 van de vorige eeuw. Volgens de overlevering had hij drie opmerkelijke levensdoelen: de beste econoom ter wereld worden, de beste ruiter in Oostenrijk en de beste minnaar in Wenen. Aan het eind van zijn leven stelde hij dat hij twee doelen had bereikt, maar hij weigerde te vertellen welke. Alhoewel sommigen zeggen dat hij moest toegeven dat er teveel goede ruiters in Oostenrijk waren. Hoe het ook zij, uiteindelijk werd Schumpeter vooral beroemd vanwege de introductie van de term ‘creatieve destructie’, het proces dat succesvolle nieuwe innovaties zullen het oude werk ‘vernietigen’.

Creatieve destructie is in beginsel een van de mooie vernuftigheden van ons vrije marktsysteem. De creatie van nieuwe producten en diensten heeft dikwijls een positief effect op de maatschappij. Ik denk dat weinigen nog met plezier hun belastingaangifte met de hand zouden willen invullen of telefonisch een vliegticket zouden willen bestellen.

Maar het is op z’n minst inconsistent en misschien wel oneerlijk dat degenen die in onze samenleving deze vernietiging van werk moeten ondergaan juist niet creatief mogen zijn. Mensen in administratieve functies wordt nauwelijks gevraagd hoe hun werk toekomstbestendig kan worden of hoe zij zichzelf kunnen voorbereiden op de veranderende toekomst.

Gevolg: mensen moeten aan de bak als het al te laat is, namelijk als hun werk al als sneeuw voor de zon verdwijnt. Fijn vooruitzicht: je functie gaat verdwijnen en als je niets doet zit je de rest van je leven op de bank. Dat is zo ongeveer de sfeer in ‘outplacementprogramma’s’ en ‘van werk naar werk trajecten’.

Om chagrijnig van te worden. En dat is ook precies de algemene indruk die er is van mensen in administratieve functies. Deze mensen zouden vastgeroest, inflexibel en negatief zijn.

Vind je het gek? Als je zelf jarenlang hetzelfde werk moet doen en geen initiatief kan nemen tot creativiteit in je werk? En dat je dan ook naar ander werk moet zoeken omdat je werk verdwijnt? Dit is niet hoe mensen zijn, dit is het gedrag dat naar boven komt als je mensen niet op waarde schat.

Op waarde schatten begint bij betrokkenheid. Dat gebeurt nu nog te weinig. Een voorbeeld: veel onderzoeksrapporten over de veranderende economie betrekken niet de mensen die het hardst geraakt worden door die verandering. Zo interviewden de auteurs van het alom geprezen WRR rapport ‘naar een lerende economie’ alleen hoogleraren, directeuren en topfunctionarissen. Het rapport zou nog sterker geweest zijn als de auteurs ook boekhouders, secretaresses en taxichauffeurs hadden betrokken.

Ook bedrijven zouden vaker de vraag moeten stellen: hoe kunnen we mensen in administratieve functies mee laten denken over de veranderende toekomst?
Je zult merken dat deze mensen blij verrast zijn dat hen de vraag wordt gesteld. Mensen willen graag meedenken en zichzelf ontwikkelen, als ze zich serieus genomen voelen. Dan wordt er eindelijk ook voor hen iets georganiseerd om te kijken hoe ze zichzelf slimmer en beter kunnen maken. Aandacht en betrokkenheid is natuurlijk oprechter als er geen ondertoon van dreigend ontslag klinkt.

Er is geen tijd te verliezen. We moeten nu investeren in mensen in administratieve beroepen, al voordat hun huidige werk verdwenen is. Dit is een van de belangrijkste opgaves in deze economische mooie en snelle tijden. Want als we niets doen lopen tegen een groot maatschappelijk probleem aan. Binnen 10 jaar zal het merendeel van de 1.2 miljoen administratieve functies verdwijnen. Juist de mensen wiens functies verdwijnen moeten nu geprikkeld worden in hun eigen creativiteit en initiatief.  Ook deze mensen moeten én kunnen mee in de digitale toekomst van Nederland. Als je ze een blik op de toekomst gunt.

Josje Damsma en Bernold Nieuwesteeg

Nederlandse Digitaliseringsagenda