Sinds 2 februari 2025 zijn organisaties die AI-systemen ontwikkelen of gebruiken op grond van de AI Act – een EU-verordening die ziet op het veilig ontwikkelen en gebruiken van AI – verplicht om voor voldoende AI-geletterdheid bij medewerkers te zorgen.[1]
Medewerkers moeten begrijpen hoe AI werkt, zodat ze AI-systemen op een verantwoorde wijze kunnen gebruiken. Door kennis op het gebied van AI op te bouwen binnen de organisatie wordt de verantwoorde inzet van AI gestimuleerd en kunnen de kansen die AI biedt optimaal worden benut. In dit artikel wordt toegelicht wat AI-geletterdheid inhoudt en welke stappen organisaties kunnen nemen om zorg te dragen voor voldoende AI-geletterdheid bij medewerkers.
Wat is AI-geletterdheid?
AI-geletterdheid omvat de vaardigheden, kennis en het begrip die nodig zijn om AI-systemen op een verantwoorde wijze te kunnen gebruiken.[2] Medewerkers moeten in staat zijn geïnformeerde keuzes te maken over het gebruik van AI. Belangrijke onderdelen zijn:
- basiskennis van de technische werking van AI;
- het vermogen om AI-output op de juiste manier te interpreteren;
- inzicht in de situaties waarin AI een toegevoegde waarde kan bieden; en
- bewustzijn van de beperkingen en risico’s van het gebruik van AI, zoals het risico op discriminatie wanneer AI wordt ingezet om sollicitaties te filteren of het risico op ‘hallucinatie’, waarbij een AI-systeem informatie geeft die overtuigend klinkt, maar feitelijk onjuist is.
Voor welke organisaties?
De AI Act verplicht aanbieders en gebruiksverantwoordelijken van AI-systemen om zoveel als mogelijk maatregelen te nemen om te zorgen voor een toereikend niveau van AI-geletterdheid.[3] AI-geletterdheid is daarmee niet alleen relevant voor ontwikkelaars die AI-modellen bouwen en IT-specialisten, maar voor een breed scala aan functies binnen de organisatie. Denk aan de directie of stuurgroep die besluiten neemt over de aanschaf van een AI-systeem, medewerkers die AI integreren in processen en HR-medewerkers die AI gebruiken bij werving en selectie.
De verplichting strekt bovendien verder dan alleen medewerkers. Ook andere personen die namens de organisatie AI-systemen exploiteren of gebruiken vallen hieronder. Dit kunnen bijvoorbeeld ingehuurde zzp’ers, externe dienstverleners of samenwerkingspartners zijn.
Geen ‘one size fits all’
De AI Act schrijft niet exact voor welke maatregelen organisaties moeten nemen. Er is ruimte voor maatwerk. Wel geeft de AI Act enkele factoren die organisaties in overweging moeten nemen bij het vormgeven van AI-geletterdheid[4], zoals:
- de technische kennis, ervaring, onderwijs en opleiding van de gebruikers. Een IT-specialist zal bijvoorbeeld andere kennis en vaardigheden nodig hebben dan een medewerker zonder technische achtergrond;
- de context waarin de AI-systemen worden ingezet. Denk aan verschillen tussen sectoren of soorten werkzaamheden. Een AI-systeem dat e-mails automatisch classificeert vraagt om andere vaardigheden dan een AI-systeem dat beslissingen ondersteunt bij kredietbeoordeling; en
- de personen op wie de AI-systemen van invloed zijn. Bijvoorbeeld klanten, sollicitanten of werknemers. De impact van AI-gebruik op deze personen kan mede bepalen welk niveau van AI-geletterdheid nodig is.
Er bestaat dus geen uniforme aanpak. Organisaties moeten de invulling en het niveau van AI-geletterdheid afstemmen op de AI-systemen die zij inzetten en de context waarin dat gebeurt.
Ontdek hoe AI een cruciale rol speelt op alle niveaus van een organisatie, van individuele werkzaamheden tot strategische besluitvorming. In deze collegereeks, georganiseerd door TIAS School for Business and Society en HR Academy, ligt de focus op de invloed van AI op de organisatie als geheel. Vooraanstaande experts koppelen academische inzichten aan praktijkvoorbeelden, zodat je AI effectief kun
Aan de slag met AI-geletterdheid: stappenplan
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft op haar website een stappenplan gepubliceerd voor organisaties om aan de slag te gaan met AI-geletterdheid.[5] Dit stappenplan is een goed startpunt om AI-geletterdheid binnen de organisatie te implementeren, met inachtneming van factoren zoals de technische kennis en ervaring van gebruikers, de context waarin AI-systemen worden ingezet, de personen op wie het gebruik van invloed is, en de beschikbare (financiële) middelen van de organisatie.
Stap 1: Inventarisatie van AI-systemen
De eerste stap is het verkrijgen van inzicht in welke AI-systemen binnen de organisatie worden gebruikt. Het is verstandig om een overzicht te maken van alle AI-systemen die in gebruik zijn. Denk hierbij aan generatieve AI-systemen, zoals ChatGPT, of chatbots die de klantenservice ondersteunen. Breng ook in kaart door welke medewerkers deze AI-systemen worden ingezet, bijvoorbeeld bij HR of de klantenservice, en wat het risiconiveau is.
Stap 2: Bepaal het gewenste niveau van AI-geletterdheid
Op basis van de inventarisatie van de gebruikte AI-systemen kunnen organisaties doelen en prioriteiten voor AI-geletterdheid vaststellen. Voor medewerkers die actief met AI-systemen werken, zal AI-geletterdheid meer aandacht verdienen dan voor medewerkers die geen AI-systemen gebruiken.
Als ondergrens van AI-geletterdheid benadrukt de Europese Commissie dat aanbieders en gebruiksverantwoordelijken van AI-systemen moeten zorgen voor een algemeen begrip van AI binnen de organisatie.[6] Medewerkers moeten in elk geval antwoord kunnen geven op de vragen: Wat is AI? Hoe werkt het? Welke AI-systemen worden binnen onze organisatie gebruikt? Wat zijn de voordelen en risico’s?
Stap 3: Bepaal inhoud en vorm van de AI-geletterdheid trainingen
Organisaties kunnen zelf bepalen hoe zij de inhoud en vorm van AI-geletterdheidstrainingen invullen. De AI Act biedt hiervoor ruimte. De trainingen kunnen worden afgestemd op de grootte en behoefte van de organisatie. Een trainingsprogramma kan bijvoorbeeld bestaan uit documentatie over de werking van AI, algemene AI-trainingen en specifieke AI-trainingen. Algemene trainingen behandelen basisinformatie over AI en de risico’s, zoals bias of foutieve uitkomsten. Voor medewerkers die werken met specifieke AI-systemen, zoals systemen voor het selecteren van sollicitanten of het bepalen van kredietscores, zijn gerichte trainingen essentieel. Als richtlijn geeft de Europese Commissie wel aan dat het in de meeste gevallen onvoldoende is om alleen te verwijzen naar de handleiding of instructie van het AI-systeem.[7]
Het opstellen van een AI Code of Conduct is daarnaast voor organisaties van elke omvang waardevol. Hierin wordt basisinformatie over de werking van AI vastgelegd, evenals duidelijke richtlijnen over het (toegestane) gebruik van AI binnen de organisatie.
Stap 4: Evalueer of de doelstellingen worden gehaald
Om te beoordelen of het gewenste niveau van AI-geletterdheid wordt gehaald, is het belangrijk om de trainingen periodiek te evalueren. Dit kan bijvoorbeeld door middel van enquêtes, interne of externe audits, of rapportages over deelname aan trainingen. Daarbij is het van belang om te blijven monitoren of de trainingen nog actueel zijn. Omdat AI zich snel ontwikkelt, kunnen nieuwe risico’s of kansen aanleiding geven om de inhoud van trainingen bij te werken of aanvullende maatregelen te treffen.
Tijdens deze 2-daagse masterclass ontwikkel je een AI-roadmap die jouw organisatie vooruit helpt. Leer praktische vaardigheden zoals het ontwikkelen van een eigen GPT-bot en het schrijven van effectieve prompts voor diverse HR-scenario’s.
Handhaving
Nationale toezichthouders kunnen sancties en andere handhavingsmaatregelen opleggen bij overtreding van de verplichting om AI-geletterdheid te waarborgen. Handhaving zal plaatsvinden op basis van nationale wetgeving, die de lidstaten uiterlijk op 2 augustus 2025 moeten aannemen.
Naast de handhaving door toezichthouders kunnen individuen die schade lijden als gevolg van het niet naleven van de verplichting om AI-geletterdheid te waarborgen de organisatie aansprakelijk stellen. Bijvoorbeeld als schade ontstaat omdat medewerkers onvoldoende kennis hebben over het gebruik van een AI-systeem.
Tijd voor actie!
AI-geletterdheid is sinds 2 februari 2025 een wettelijke verplichting voor organisaties die AI-systemen ontwikkelen of gebruiken. Medewerkers moeten beschikken over voldoende kennis en vaardigheden om AI verantwoord te gebruiken. Er bestaat geen standaardaanpak; de invulling van AI-geletterdheid vraagt om maatwerk, afgestemd op de organisatie en de context waarin AI wordt ingezet. Door te investeren in AI-geletterdheid, kunnen organisaties aan de AI Act voldoen en de kansen die AI biedt optimaal benutten.
[1] Verordening 2024/1689.
[2] Artikel 3(56) AI Act.
[3] Artikel 4 AI Act.
[4] Artikel 4 AI Act.
[5] Autoriteit Persoonsgegevens, ‘Aan de slag met AI-geletterdheid’, te raadplegen via: Aan de slag met AI-geletterdheid | Autoriteit Persoonsgegevens.
[6] Europese Commissie, ‘AI Literacy – Questions & Answers’, te raadplegen via: AI Literacy – Questions & Answers | Shaping Europe’s digital future.
[7] Europese Commissie, ‘AI Literacy – Questions & Answers’, te raadplegen via: AI Literacy – Questions & Answers | Shaping Europe’s digital future.
Dit artikel is origineel gepubliceerd in AGConnect Magazine nr. 1 2025
Gerelateerd
In deze live online masterclass van een halve dag leer je hoe je een dossier opbouwt en een specifiek verbeterplan opstelt bij disfunctioneren van een medewerker. Inclusief wettelijk kader ontslagbeoordeling
