We kunnen onze vijand niet zien. Dus hij heeft hulptroepen nodig om te verbeelden wat er aan de hand is. In de korte speech staan aardig wat metaforen die hem helpen om verbinding te maken tussen wat er gebeurt, hoe we dat ervaren en wat we eraan moeten doen:

• Corona houdt ons in de greep (gevangenis-metafoor)
• We zitten in een achtbaan die steeds sneller gaat (beweging-metafoor)
• Nieuws dat sneller gaat dan het licht (beweging-metafoor)
• We moeten blijven varen op het kompas van wetenschappelijke kennis en betrouwbare feiten (reismetafoor)
• Corona is onder ons en blijft onder ons (personificatie)
• Er is geen eenvoudige of snelle uitweg (verkeersmetafoor)
• Het virus afremmen (verkeersmetafoor)
• Immuniteit opbouwen (bouwmetafoor)
• Een beschermende muur om kwetsbaren heen bouwen (bouwmetafoor)
• Het land platleggen (land als lichaam)
• Het coronavirus als een golf door de wereld (vergelijking met natuurgeweld)
• Het virus grijpt ongeremd om zich heen (personificatie)

Het zijn allemaal metaforen en vergelijkingen die ons brein helpen het onzichtbare weer een beetje zichtbaar te maken. Ondanks dat we dit nog nooit hebben meegemaakt, kunnen we het relateren aan dingen die we wél kennen. Dankzij deze goed gekozen verbeelders, geeft Rutte ons een kapstok waar we alles wat er nu gevoeld en ervaren wordt aan kunnen ophangen. Het voelt misschien alsof deze metaforen er ‘gewoon’ in belanden, maar het zijn nou juist deze woorden uit de speech die het meest zorgvuldig gewikt en gewogen zullen zijn. Juist omdat ze zó veel doen in ons brein, bewust en onbewust. Even ter vergelijking: Trump koost eerder voor een ‘foreign virus’, ‘confront and defeat’ en ‘fight the virus’. Oftewel: het is een vijandelijke indringer die elk moment kan toeslaan. Battle royal. Een stuk angstaanjagender dan waar onze premier voor kiest.

Drie opties, kiest u maar

Ook enorm sterk was de keuze om drie opties te noemen: we kunnen het virus gecontroleerd laten verspreiden, het virus zijn gang laten gaan of het land compleet dichtgooien. De redenering die volgt is briljant in zijn eenvoud. Niet alleen weet Rutte een behoorlijk complexe situatie in een paar zinnen volstrekt duidelijk te maken, ook het handelingsperspectief dat hij voorstelt is voor de luisteraar niet één van de opties, maar dé oplossing geworden. Waar het uitblijven van nieuwe maatregelen misschien eerst ‘slap’ voelt, zorgt het ‘gecontroleerd en beheerst verspreiden’-frame ervoor dat het een bewuste en strategische keuze is om niet de boel verder op slot te gooien. Zeker ook omdat hij heel sterk onderscheid maakt tussen ‘beheerst verspreiden, uitsmeren en muur opbouwen’ enerzijds en ‘het virus onbeheerst zijn gang laten gaan’ anderzijds.

Een voor allen, alleen voor een

Wanneer gaat dit scenario echt werken? Als iedereen doet wat er van hem gevraagd wordt. Dat is de oproep in de speech. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen: voor onszelf maar vooral ook voor elkaar. Rutte gaat op zoek naar deze verbinding door een duidelijk ‘wij tegen de grote vijand’-gevoel te creëren. Een gemeenschappelijke vijand is nu eenmaal een krachtig bindmiddel, maar alleen als het een vijand is waarvan we geloven dat we hem samen kunnen verslaan. Natuurlijk, we moeten de vijand serieus nemen, maar hij moet ook weer niet zó groot worden dat we niet geloven in de oplossing. In plaats van angstaanjagende ‘battle royal’-metaforen te gebruiken, houdt Rutte het daarom iets milder. Hij zegt:

“Dit is een tijd waarin we elkaar moeten vinden, over meningsverschillen en tegenstellingen heen. Een tijd om het gezamenlijke belang boven het eigen belang te stellen. En een tijd om ruimte en vertrouwen te geven aan al die mensen die onder hectische omstandigheden dag en nacht bezig zijn anderen te helpen en het virus onder controle te houden. (…) Ik wil eindigen met deze oproep: bij alle onzekerheden die er zijn, is één ding volstrekt duidelijk: de opgave waar we voor staan is heel groot en we moeten dit echt met 17 miljoen mensen doen. Samen komen we deze moeilijke periode te boven. Let een beetje op elkaar. Ik reken op u.”

Een grote boodschap in eenvoudige woorden. Een historische toespraak? De tijd zal het leren. Maar het zal geen toeval zijn dat de laatste zin van Winston Churchill’s historische ‘Blood, toil, tears and sweat’-speech perfect uitwisselbaar is met het eind van Ruttes toespraak:

“At this time I feel entitled to claim the aid of all, and I say, come then, let us go forward together with our united strength.”

Sarah Gagestein en Jolijn Mes, Taalstrategie