Nederlanders werken steeds vaker als zzp’er of als werknemer met een flexibel dienstverband (tijdelijk contract, uitzendkracht, payrolling). In de afgelopen tien jaar groeide het aandeel van de flexibele schil in de totale werkzame beroepsbevolking met 10 procentpunt, van 24 procent in 2005 naar 34 procent in 2015. Deze groei is ten koste gegaan van het aandeel werknemers met een vast dienstverband, dat in dezelfde periode afnam van 72 procent naar 62 procent.

Uit CBS-cijfers voor de periode 2003-2015 blijkt dat voor 2009 het aandeel van werkzame personen met een vast dienstverband in de totale werkgelegenheid gemiddeld met 1,4 procent per jaar afnam, terwijl in de periode vanaf 2009 het flexibiliseringstempo nauwelijks lager lag (-1,3 procent). De gemiddelde jaarlijkse groei van het aandeel van de flexibele schil nam sinds de crisis af van 4,0 procent voor 2009 tot 3,2 procent vanaf 2009. Hieruit volgt dat flexibilisering van de arbeidsmarkt sinds de kredietcrisis niet is versneld.

Grote verschillen tussen beroepen

De flexibilisering treft vrijwel alle beroepen, maar lang niet in dezelfde mate. Gedetailleerde cijfers van het CBS maken het mogelijk om voor 42 beroepen de ontwikkelingen van de aandelen werknemers met een vast en flexibel dienstverband, zelfstandigen met personeel (zmp’ers) en zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) door de tijd te volgen. Figuur 1 presenteert de vijf beroepen met de grootste mate van flexibilisering in de afgelopen tien jaar (bovenaan figuur) en de vijf beroepen met geen of de minste mate van flexibilisering (onderaan figuur). Midden in de figuur staat het gemiddelde voor alle beroepen.

Figuur 1. Ontwikkeling in het soort arbeidsrelatie tussen 2005 en 2015 per beroep

Bron: CBS Statline (2016)

Flexibilisering op alle beroepsniveaus

Flexibilisering doet zich niet alleen aan de onderkant van de arbeidsmarkt voor, ook in hogere beroepen (met minimaal hbo-niveau) is het aandeel van de flexibele schil toegenomen ten koste van het aandeel vaste dienstverbanden. De mate van flexibilisering neemt echter wel toe naarmate het beroepsniveau daalt; de verschuiving van vast naar flex is het grootst op elementair beroepsniveau (geen of basisonderwijs). Ook valt op dat op het hoogste beroepsniveau het aandeel werknemers met een flexibel dienstverband even sterk is toegenomen als het aandeel zzp’ers. Bij de overige beroepsniveaus heeft de verschuiving vooral plaatsgevonden naar werknemers met een flexibel dienstverband.

Niet minder vast werk

Flexibilisering betekent niet altijd dat sprake is van een daling van het absolute aantal werknemers met een vast contract. In 11 beroepen waar sprake is van flexibilisering, is de afgelopen tien jaar het aantal werknemers met een vast dienstverband juist gegroeid. De groei van het aantal vaste dienstverbanden was voor die beroepen echter minder sterk dan van het aantal flexibele dienstverbanden. Ook voor beroepen op het hoogste niveau geldt dat de werkgelegenheid van zowel vaste als flexibele arbeid is gegroeid, ondanks de flexibilisering. Op alle andere niveaus is het aantal werknemers met een vast dienstverband wel afgenomen.
 
In totaal nam de werkgelegenheid op hoog beroepsniveau in de afgelopen tien jaar met ruim 550 duizend personen toe. Ook op elementair niveau is de werkgelegenheid gegroeid, zij het in mindere mate. De groei van het aantal werkenden in de flexibele schil was groter dan de daling van het aantal werknemers met een vast dienstverband. Op laag en middelbaar beroepsniveau is de werkgelegenheid per saldo afgenomen; de groei van de flexibele schil blijft daar achter bij de krimp van werknemers met een vast dienstverband.